Synagoga, ul. Bat. Chłopskich 44A

Po­ło­że­nie:
W cen­trum mia­sta, na gra­nicy ob­szaru za­bu­dowy Sta­rego Mia­sta i Przed­mie­ścia Gru­dziądz­kiego, mię­dzy uli­cami Ba­ta­lio­nów Chłop­skich a Górną (Bre­ite Strasse i Wall Strasse), na po­se­sji za bu­dyn­kiem nr 44 przy ul. Ba­ta­lio­nów Chłop­skich. Od po­łu­dnio­wego za­chodu współ­cze­sna za­bu­dowa ul. Gór­nej sy­tu­owana ta­ra­sowo, od strony pn.- zach współ­cze­sne ogro­dze­nie z me­ta­lo­wej siatki. Bez­po­śred­nie oto­cze­nie bu­dynku za­nie­dbane ze skła­do­wa­nymi ma­te­ria­łami bu­dow­la­nymi.

Okre­śle­nie obiektu/​funkcja:
Obiekt nie­użyt­ko­wany.

Przed 1945 ro­kiem: 
Boż­nica ży­dow­ska, w la­tach 30-tych XX wieku warsz­tat rze­mieśl­ni­czy.

Historia/​Datowanie: 
Boż­nica wznie­siona w la­tach 1831–1832 na wy­ku­pio­nym przez gminę ży­dow­ską te­re­nie w po­bliżu Bramy Gru­dziądz­kiej. Ode­brana Ży­dom w la­tach 30-tych XX wieku, prze­bu­do­wana (ob­ni­żony strop, za­mu­ro­wane dawne wej­ście od po­łu­dnia, wy­kute nowe drzwi od wschodu, za­mu­ro­wane czę­ściowo otwory okienne). Po 1945 roku użyt­ko­wana jako roz­lew­nia wód ga­zo­wa­nych i piwa becz­ko­wego i do tego celu po­now­nie prze­bu­do­wana (wpro­wa­dze­nie ko­lej­nego stropu, prze­kształ­ce­nie wnę­trza). Za­cho­wane zdję­cie ar­chi­walne frag­mentu boż­nicy uka­zuje cha­rak­te­ry­styczny de­tal ele­wa­cyjny w po­staci gzym­sów i sztu­ka­te­ryj­nych de­ko­ra­cji o cha­rak­te­ry­stycz­nych, ju­daj­skich mo­ty­wach.

Opis:
Bu­dowla mu­ro­wana z ce­gły ce­ra­micz­nej peł­nej w wątku mie­sza­nym, pier­wot­nie tyn­ko­wana, łuki okienne i daw­nych drzwi wej­ścio­wych ak­cen­to­wane ukła­dem pio­no­wym ce­gieł, jed­no­kon­dy­gna­cjowa z użyt­ko­wym pod­da­szem, na­kryta da­chem na­czół­ko­wym z po­kry­ciem ce­ra­micz­nym (ho­len­derka na de­sko­wa­niu), więźba da­chowa kon­struk­cji drew­nia­nej kro­kwiowo — jęt­kowa. Bu­dy­nek pod­piw­ni­czony, wznie­siony na rzu­cie pro­sto­kąta o wy­mia­rach 14 x 11,5 m. Ściany wzdłużne (wschod­nia i za­chod­nia) wzmoc­nione przy­po­rami się­ga­ją­cymi gzymsu po­do­ka­po­wego, przy szczy­cie po­łu­dnio­wym, na osi płytki ry­za­lit się­ga­jący okapu. Ele­wa­cje w chwili obec­nej znacz­nie prze­kształ­cone, skute tynki wraz z de­ko­ra­cją, za­mu­ro­wane wej­ścia w szczy­tach, za­mu­ro­wane czę­ściowo otwory okienne, wy­kute nowe pro­sto­kątne okna do­świe­tla­jące pod­da­sze.

Ele­wa­cja wschod­nia — obec­nie wej­ściowa, bar­dzo prze­kształ­cona, wzdłużna, nie­sy­me­tryczna, za­cho­wana przy­pora pierw­sza od le­wej, dwie po­zo­stałe za­mie­nione w ry­za­lit ze współ­cze­snymi drzwiami w przy­zie­miu, nad któ­rymi ostro­łu­kowe okno z za­cho­waną sto­larką, dwu­skrzy­dłową z nad­świe­tlem, kro­snową z drob­nym po­dzia­łem szcze­bli­no­wym i to­czo­nym słup­kiem; w dru­giej osi od le­wej za­cho­wany ostro­łu­kowy otwór okienny, po­zo­stałe okna pro­sto­kątne po­wstałe na sku­tek czę­ścio­wego za­mu­ro­wa­nia ostro­łu­ko­wych okien tej ele­wa­cji.

Ele­wa­cja pół­nocna — szczy­towa, dwu­kon­dy­gna­cjowa, obec­nie dwu­osiowa, w par­tii środ­ko­wej płytki ry­za­lit daw­nego wej­ścia, po sku­ciu tyn­ków wi­doczne łuki: w przy­zie­miu łuk pełny, pod gzym­sem po­do­ka­po­wym łuk ostry; w skraj­nych osiach w par­te­rze pro­sto­kątne otwory okienne po­wstałe na sku­tek za­mu­ro­wa­nia czę­ścio­wego ostro­łu­ko­wych, pier­wot­nych okien, w II kon­dy­gna­cji małe, pro­sto­kątne otwory pod pier­wot­nymi łu­kami ostrymi za­my­ka­ją­cymi płyt­kie ni­sze okienne.

Ele­wa­cja za­chod­nia — wzdłużna, sy­me­tryczna, bar­dzo prze­kształ­cona, czte­ro­osiowa, na wy­so­kim co­kole z pro­sto­kąt­nymi oknami piw­nicz­nymi o dość znacz­nych roz­mia­rach w każ­dej osi, wzmoc­niona trzema wy­so­kimi przy­po­rami wy­pro­wa­dzo­nymi do wy­so­ko­ści gzymsy po­do­ka­po­wego ( w środ­ko­wej umiesz­czony prze­wód ko­mi­nowy). Wszyst­kie ostro­łu­kowe otwory okienne ele­wa­cji umiesz­czone w osiach okien piw­nicz­nych, czę­ściowo za­mu­ro­wane, obec­nie pro­sto­kątne. Sto­larka wy­mie­niona.

Ele­wa­cja po­łu­dniowa - szczy­towa, znacz­nie prze­kształ­cona, sy­me­tryczna — pier­wot­nie wej­ściowa, dwu­kon­dy­gna­cjowa. W par­tii par­teru w osi głów­nej za­mu­ro­wany ostro­łu­kowy otwór głów­nych drzwi wej­ścio­wych (pier­wot­nie z po­dwój­nym usko­kiem) flan­ko­wany ana­lo­gicz­nymi otwo­rami okien­nymi, obec­nie górą za­mu­ro­wa­nymi. Pier­wot­nie były to pro­sto­kątne okna w ostro­łu­ko­wej, usko­ko­wej ni­szy z do­dat­ko­wym otwo­rem w po­dłu­czu, wy­peł­nio­nym sto­larką z drob­nym po­dzia­łem z prze­ci­na­ją­cych się łu­ków. Mię­dzy otwo­rami na tyn­ko­wa­nej po­wierzchni muru umiesz­czony był sztu­ka­te­ryjny or­na­ment. łuk ni­szy się­gał pro­fi­lo­wa­nego gzymsu wy­zna­cza­ją­cego kon­dy­gna­cje, de­ko­ro­wa­nego pła­skim, pro­fi­lo­wa­nym fry­zem. W II kon­dy­gna­cji tej ele­wa­cji trzy ostro­łu­kowe otwory, skrajne za­mu­ro­wane z prze­ku­tymi na wy­so­ko­ści daw­nego gzymsu nie­wiel­kimi, pro­sto­kąt­nymi oknami. W osi środ­ko­wej okno pie­tra za­cho­wane łącz­nie z bar­dzo znisz­czoną sto­larką z nad­świe­tlem, dwu­skrzy­dłową z to­czo­nym słup­kiem w for­mie ko­lu­mienki. Za­cho­wany frag­ment gzymsu mię­dzy­kon­dy­gna­cjo­wego przy na­roż­niku wschod­nim.

Wnę­trze — cał­ko­wi­cie prze­kształ­cone, za­cho­wane czę­ściowo po­zorne skle­pie­nie nad sa­lo­wym pier­wot­nie wnę­trzem, po­nad nim strop drew­niany z ele­men­tami otwar­tej więźby da­cho­wej, przy wtór­nym wej­ściu od wschodu drew­niana klatka scho­dowa, na pię­trze czę­ściowo za­cho­wana drew­niana pod­łoga. Brak hi­sto­rycz­nego wy­po­sa­że­nia boż­nicy.

Stan tech­niczny:
Stan tech­niczny bu­dynku jest bar­dzo zły. Wy­stę­pują za­gro­że­nia kon­struk­cyjne ścian ze­wnętrz­nych, we­wnętrzne są wy­bu­rzone, w bar­dzo złym sta­nie jest więźba i po­kry­cie da­chowe. Bu­dy­nek od lat opusz­czony, sys­te­ma­tycz­nie nisz­czeje.

War­to­ścio­wa­nie:
Boż­nica ży­dow­ska w Kwi­dzy­nie jest jedną z ostat­nich boż­nic na te­re­nie na­szego wo­je­wódz­twa, a w Kwi­dzy­nie — je­dy­nym ma­te­rial­nym śla­dem dzia­ła­nia gminy ży­dow­skiej. Ze wzglę­dów hi­sto­rycz­nych, ale też i ar­chi­tek­to­nicz­nych winna być za­cho­wana. Obiekt wpi­sany do re­je­stru za­byt­ków de­cy­zją z dnia 25.06.1990 r. nr rej. 159/90.

Wy­boru do­ko­nał Bo­gu­mił Wi­śniew­ski Główny Spe­cja­li­sta ds. Ochrony Za­byt­ków w Urzę­dzie Miej­skim w Kwi­dzy­nie, na pod­sta­wie: Kwi­dzyn — Ka­ta­log Za­byt­ków Ar­chi­tek­tury, Ma­ria Gaw­ry­luk, Da­riusz Bar­ton, 1996, oraz z tzw. Bia­łych Kart Obiektu. Fo­to­gra­fie z Gmin­nej Ewi­den­cji Zabytków.